Mef’ ulü bih almayan/ihtiyacı olmayan fiillere lazım (geçişsiz) fiil denir. Bir veya daha fazla mef’ulü bih alan fiillere ise müteaddî (geçişli) fiil denir.
Örnekler;
| Manaları | Müteaddî Filler | Manaları | Lazım Fiiller |
| Ateş evleri yaktı. | أَحْرقَت النَّارُ الْمَنَزِلَ | Çiçek açtı. | تَفَتَّحَ الزَّهْرُ |
| Hizmetçi elbiseyi ütüledi. | طَوَى الخَادِمُ الثَّوْبَ | Baba sevindi. | فَرِحَ الأب |
| Bilginlere ikram ettim. | أَكْرَمْتُ الْعُلَمَاءَ | Rüzgar esti. | هَبَّتَ الرِّيح |
FİİLİN MÜTEADDÎ YAPILMASI
Lazım fiiller müteaddi yapılabilir. Aynı şekilede bir mef’ul alan fiiller de iki mef’ul alabilir hale getirilebilir.
Sülasi lazım fiiller إِفْعَال veya تَفْعِيل babına aktarıldıklarında müteaddi hale gelmektedir.
| Anlamı | Müteaddi yapılmış fiil | Anlamı | Lazım Fiil |
| Adamı çıkardım. | أَخْرَجْتُ الرَّجلَ | Adam çıktı. | خَرَجَ الرَّجلُ |
| İşi kolaylaştırdım. | سَهَّلْتُ الْمسأَلَةَ | İş kolay oldu. | سَهُلَت الْمَسألَةُ |
| Yağmur yürümeyi zorlaştırdı. | صَعَّبَ الْمَطَرُ السَّيْرَ | Yolda yürümek zor oldu. | صَعُبَ الَّسَّيْرُ فِي الطَّرِيق |
Bir mef’ul alan fiiller yine إِفْعَال babına ve تَفْعِيل babına aktarıldıklarında iki mef’ul alırlar.
| Anlamı | Müteaddi yapılmış fiil | Anlamı | Lazım Fiil |
| Erdal’a kitabı okuttum. | أقَرَأتُ أرْدَالَ الكِتَابَ | Erdal kitabı okudu. | قَرَأَ أرْدَالُ الكِتَابَ |
| Çocuğa Kur’an’ı ezberlettim. | حَفَّظْتُ الطِّفلَ الْقُرآنَ | Çocuk Kur’an’ı ezberledi. | حَفِظَ الطِّفلُ الْقُرآنَ |
| Ürünleri kamyona taşıttım. | حمَّلَتُ الشَّحِنَةَ البَضَائِعَ | Kamyon ürünleri taşıdı. | حمَلَت الشَّحِنَةُ البَضَائِعَ |
Bazı fiiller, herhangi bir değişiklik yapılmadan da geçişli yapılabilir. Bu durumda bu fiiller harf-i cerli mef’ul alırlar.
| Anlamı | Müteaddi yapılmış fiil | Anlamı | Lazım Fiil |
| Turist ülkesine kilim götürdü. | ذَهَب السَّائِح بِالبِسَاط إلى بَلَدِهِ | Turist ülkesine gitti. | ذَهَبَ السَّئِحُ إِلى بَلَدِهِ |
| Mekke’den misvak getirdim. | اتيْتُ بالسِّواكِ مِن مكَّةَ | Mekke’ den geldim. | أَتَيْتُ مِن مَكَّةَ |
Özetlemek gerekirse bir fiili müteaddi yani geçişli yapmanın yolları şunlardır.
- Başına hemze getirilir. قَعَدَ – أقعد
- Fiilin ikinci harfi şeddelenir. عظم – عظّم
- Harf-i cer getirilir. سار – سار ب
